Photo: ททท. Tourism Authority.
มินามีเรื่องเล่า ตำนานเรื่องการไหลเรือไฟ Thai-English-French
สวัสดีครับ ขออนุญาตเล่าเรื่องตำนานไหลเรือไฟนะครับ พูดถึงประเพณีการจัดงานไหลเรือไฟ ทุกคนต้องไปที่จังหวัดนครพนมกันนะครับ ปีนี้ พ.ศ. ๒๕๖๖ จังหวัดนครพนมจัดงานประเพณีไหลเรือไฟระหว่างวันที่ ๒๐-๓๐ ตุลาคม นะครับ โดยมีกิจกรรมสำคัญในคืนวันออกพรรษาวันที่ ๒๙ ตุลาคม จะมีการไหลเรือไฟจาก ๑๒ อำเภอ นะครับ
ขอเล่าเรื่องราวมุขปาฐะเกี่ยวกับกำเนิดของประเพณีการไหลเรือไฟโดยขอนำข้อเขียนของท่านผู้ช่วยศาสตราจารย์ชอบ ดีสวนโคก ในหนังสือเรื่อง “คำหลายความ” ซี่งรวบรวมบทความเพื่อการศึกษาด้านสังคมวัฒนธรรมอีสานของท่านอาจารย์ชอบ นะครับ
ท่านอาจารย์ชอบได้เล่าให้ฟังว่า
กาลครั้งหนึ่งนานมาแล้วที่ป่าหิมพานต์มีกาเผือก ๒ ตัวผัวเมียทำรังอยู่บนต้นมะเดื่อริมฝั่งแม่น้ำใหญ่ นางกาเผือกได้ออกไข่มา ๕ ฟอง คืนหนึ่งได้เกิดพายุฝนตกอย่างแรงจนทำให้ต้นมะเดื่อหักโค่นลงสู่แม่น้ำ แม่กาเผือกและไข่ต่างกระจัดกระจายไปคนละทิศละทาง พอฟ้าสางพ่อกาเผือกที่ออกไปหากินได้บินกลับมาสู่รัง ไม่พบแม้แต่ต้นมะเดื่อ จึงได้ติดตามหารังและไข่จนสุดชีวิต
พ่อกาเผือกไม่พบแม่กาเผือกและไข่ทั้ง ๕ ฟอง จึงตรอมใจตาย และได้ไปเกิดเป็นพรหมอยู่สวรรค์ชั้นพรหม มีชื่อว่า ผกาพรหม หรือพกพรหม ส่วนไข่ทั้ง ๕ ฟองได้ถูกน้ำพัดพาไปติดอยู่ที่ท่าน้ำอันเป็นที่อยู่ของสัตว์ต่าง ๆ ๕ ชนิดได้แก่ ไก่ นาค เต่า โคและราชสีห์ สัตว์แต่ละชนิดได้นำไปไข่ไปฟักให้มีชีวิตรอดออกมาเป็นมนุษย์
ไข่ฟองที่ ๑ ลอยไปติดอยู่ท่าน้ำของไก่ชื่อว่า กุกกุสันโธ ไก่นำไปเลี้ยง เมื่อฟักออกมาเป็นคน จึงเรียกชื่อตามตระกูลของตนเองว่า ท้าวกุกกุสันโท
ไข่ฟองที่ ๒ ลอยไปติดอยู่ท่าน้ำของพญานาคชื่อว่า โกนาคมโน นาคนำไปเลี้ยง เมื่อฟักออกมาเป็นคน จึงเรียกชื่อตามตระกูลของตนเองว่า ท้าวโกนาคมโน
ไข่ฟองที่ ๓ ลอยไปติดอยู่ท่าน้ำของเต่าชื่อว่า กัสสโป เต่านำไปเลี้ยง เมื่อฟักออกมาเป็นคน จึงเรียกชื่อตามตระกูลของตนเองว่า ท้าวกัสสโป
ไข่ฟองที่ ๔ ลอยไปติดอยู่ท่าน้ำของโคชื่อว่า โคตโม โคนำไปเลี้ยง เมื่อฟักออกมาเป็นคน จึงเรียกชื่อตามตระกูลของตนเองว่า ท้าวโคตโม
ไข่ฟองที่ ๕ ลอยไปติดอยู่ท่าน้ำของราชสีห์ ชื่อว่า ศรีอาริย์ หรือศรีอาริยเมตตรัย ราชสีห์นำไปเลี้ยง เมื่อฟักออกมาเป็นคน จึงเรียกชื่อตามตระกูลของตนเองว่า ท้าวศรีอาริยเมตตรัย
เมื่อกุมารน้อยทั้ง ๕ เจริญวัยเป็นหนุ่ม พ่อแม่ของแต่ละตระกูลก็เล่าเรื่องความเป็นมาที่ทุกคนมีรูปร่างหน้าตาไม่เหมือนเหล่าตระกูลของตนเอง ซึ่งล้วนเป็นสัตว์เดรัจฉาน
กุมารน้อยทั้ง ๕ เกิดความสลดใจ จึงขอลาพ่อแม่ออกบวชเป็นฤาษีเหมือนกันทุกคน เพื่อออกบวชแล้วต่างก็มุ่งบำเพ็ญภาวนาจาริกไปอาศัยตามป่าเขาลำเนาไพรไปเรื่อย ๆ จนอยู่มาวันหนึ่งฤาษีทั้ง ๕ ตนได้เดินทางมาพบกันเข้าโดยบังเอิญ ได้สนทนาปราศรัยถามไถ่ภูมิหลังของกันและกัน
เป็นที่ประหลาดว่าฤาษีทุกคนต่างก็ไม่ทราบพ่อแม่ที่แท้จริงของตนเอง ได้รับทราบความเป็นมาของตนจากแม่เลี้ยงคล้าย ๆ กัน จึงมีความรู้สึกมั่นใจร่วมกันว่าเป็นพี่น้องกัน จึงหารือกันว่าใครคือพ่อแม่ที่แท้จริงของพวกตน จำต้องพร้อมใจออกติดตามหาพ่อแม่ที่แท้จริงของตนให้พบ
ฤาษีทั้ง ๕ จึงร่วมใจกันอธิษฐานขอพรให้พระอินทร์ช่วยเหลือ โดยอธิษฐานว่าถ้าฤาษีทั้ง ๕ ตน จะได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าในอนาคต ขอให้ความจริงจงเกิดปรากฏด้วยเทอญ
พระอินทร์จึงไปแจ้งให้ผกาพรหมไปปรากฏตัวบอกให้ลูกฤาษีทั้ง ๕ ได้ทราบข้อเท็จจริง ดังนั้นผกาพรหมจึงแปลงร่างเป็นกาเผือกมาปรากฏ แสดงตัวให้ฤาษีทั้ง ๕ ตนทราบว่าท่านเป็นพ่อแม่ที่แท้จริง แล้วจึงลาฤาษีกลับสู่พรหมโลก
ก่อนกลับฤาษีทั้ง ๕ ขอร้องให้กาเผือกประทับรอยเท้าไว้ที่แผ่นหินเพื่อให้ท่านในฐานะที่เป็นบุตรได้ทำการคารวะกราบไหว้ อันแสดงถึงความกตัญญูต่อพ่อแม่ผู้มีพระคุณ
แต่กาเผือกปฏิเสธ พร้อมให้คำแนะนำว่า “ถ้าพวกท่านต้องการจะทำความเคารพบูชารอยเท้าพ่อแม่แล้วละก็ เมื่อถึงวันเพ็ญเดือนสิบเอ็ดหรือเดือนสิบสองของทุกปี ขอให้พวกท่านทั้งหลายนำเอาด้ายดิบมาฝั่นกันเป็นเกลียว ชุบด้วยน้ำมัน ทำเป็นรูปเท้าเรา (กากบาท) นำไปวางบนภาชนะที่ลอยน้ำได้ จุดไฟให้สว่าง แล้วปล่อยให้ลอยไปตามน้ำ เท่านี้ก็ได้ชื่อว่าเป็นผู้เคารพบูชารอยเท้าพ่อแม่ผู้มีพระคุณของพวกท่านแล้ว และขอให้พวกท่านทำเช่นนี้ทุกปีเมื่อถึงวันเพ็ญเดือนสิบเอ็ดและเดือนสิบสอง”
จากนั้นเป็นต้นมาฤาษีทั้ง ๕ ได้ทำความเพียรภาวนาอย่างหนัก และปฏิบัติตามที่พ่อแม่กาเผือกบอกไว้ทุกประการ พร้อมทั้งได้สั่งสอนประชาชนให้ให้ประพฤติดีปฏิบัติชอบ
ในกาลต่อมาฤาษีทั้ง ๕ ได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า ที่เรียกว่า พระเจ้าห้าพระองค์ และได้ถือการบูชารำลึกถึงพระคุณพ่อแม่ด้วยการบูชารอยพระบาทอย่างเคร่งครัดสืบมามิได้ขาดเลย
จากความเดิมที่นำด้ายดิบมาทำเป็นรอยตีนกา (กากบาท) ใส่น้ำมัน วางบนภาชนะที่ลอยน้ำได้ จุดไฟนำไปลอยตามน้ำ ต่อมาได้ถูกกาลเวลา ยุคสมัยจากคนรุ่นหนึ่งสู่คนอีกรุ่นหนึ่ง จากคนสมัยหนึ่งสู่คนสมัยหนึ่งมาเรื่อย ๆ รูปแบบได้เกิดการปรับปรุงเปลี่ยนแปลงไปอย่างไม่ยอมหยุดนิ่ง ในเบื้องแรกภาชนะที่ลอยน้ำได้ที่รองรับตีนกาและใส่น้ำมันจุดไฟอาจเป็นใบตอง ท่อนไม้ หยวกกล้วย ท่อนไม้ไผ่แห้ง หรืออื่น ๆ แต่ต่อมาได้มีการนำเอาสิ่งเหล่านั้นมาแต่งให้มีรูปทรงทำเป็นแพ ทำเป็นเรือประดับประดาด้วยดวงไฟมากขึ้น แล้วปล่อยให้ลอยไปตามน้ำจนกลายเป็นประเพณีไหลเรือไฟที่มีทรวดทรงสีสันแปลกตา
อย่าลืมไปไหลเรือไฟกันนะครับ
************
Mina’s Stories: The Legend of Lai Rua Fai
Nakhon Phanom City is now organizing the festival of Lai Rua Fai or the Fire Boat Festival from October 20th to 30ty. The highlight activity is the Lai Rua Fai ceremony which will be held in the night of 29th October, the last day of Buddhist Lent.
I would like to tell you the origin of this luminous boat flow. Allow me to refer to the story told by Asst. Prof. Chob Deesuankhok, former lecturer of the Faculty of Humanities and Social Sciences, Khon Kaen University. He told us a story as follows.
Once there was a couple of white crows. They made their nid on a fig tree in the Himapan Forest. The female crow laid 5 eggs. While her husband went out to find food, there was a violent strom with heavy rain. It made the fig tree fall into the river. The female crow and her five eggs dispersed in the water.
Wheh the male crow returned to his nest at dawn. He found nothing. He searched for his family, especially his five eggs but it was a vain search. The white crow felf so sorry that he felt heartbroken and died. The white crow was born as God Brahman and stayed in Brahman heaven. His name was Phaka Brahman.
As for the five eggs, they floated on the water. The first egg arrived at the platform where lived a hen named Kookkusantho. She took care of the egg. When the egg broke open, the baby boy came out. He was named Thao Kookkusantho like his animal parent.
The second egg came to the platform where lived a naga (mythical serpent) named Konaghamano. She took care of the egg. When the egg broke open, the baby boy came out. He was named Thao Konaghamano like his animal parent.
The third egg came to the platform where lived a turtle named Kassapo. She took care of the egg. When the egg broke open, the baby boy came out. He was named Thao Kassapo like his animal parent.
The fourth egg came to the platform where lived a cow named Kotamo. She took care of the egg. When the egg broke open, the baby boy came out. He was named Thao Kotamo like his animal parent.
The fifth egg floated to the platform where lived a lion named Sri-Arn. She took care of the egg. When the egg broke open, the baby boy came out. He was named Thao Sri Ariyamettrai like his animal parent.
The five babies grew up. One day their parent animals told them about their past life and explained to them why they were humans, not animals like them.
The five children felt upset about their past lives. They asked permission from their parent animals to live like hermits and wandered in forests. One day the five hermits met one another by chance. They all talked about their past lives. They felt astonished of having the same backgrounds. They felt confident that they are brothers. So, they decided to search for their real parents.
The five hermits asked God Indra to help them. They made a wish; “If they were able to be enlightened as Lord Buddha, they would know the truth about their family”.
God Indra went to ask Phaka Brahman to go to tell the truth to the five hermits. Phaka Brahman, then, transformed himself into a white crow and came to see the five hermits. The white crow told them that he was their real parent.
Before the white crow flew back to his heaven, the five hermits asked him to make a footprint on the stone slap. It would be a symbol of commemoration for them. They would worship at the footprint, a symbol of commemoration of their parents.
The white crow did not do as they wished. He made a suggestion: “If you want to worship your parents’ footprint, I suggest that, on the full moon night of the eleventh or the twelfth lunar month, you tie the raw thread into a spiral, coat it with oil, and make it in a cross form. It represents my foot. Then you put it on a container that can float on water. You let the container flow along the water. This means that you worship you parents. Each year you do this on the full moon night of the eleventh or the twelfth lunar month. This is the great merit you can do for your parents.”
Later on, the five hermits spent most of their time praying and teaching people to do a good deed. Each year they performed the ceremony of flowing luminous container. Later on, the five hermits achieved their enlightenment and became the five Buddha.
Time passed from generation to generation. People use boats in place of the traditional floating containers such as a banana leaf, a banana log or a dry bamboo log. So, on the night of 29 October, you can admire and appreciate the parade of luminous boats floating in Mekong River at the bank of Nakhon Phanom.
**********
Les histoires de Mina : La légende de Lai Rua
Fai
La ville de Nakhon Phanom va organiser le
festival de Lai Rua Fai ou en français “des bateaux en lumière” du 20 au 30
octobre 2023. Le grand événement de bateaux en lumière flottant sur le Mékong
aura lieu dans la nuit du 29 octobre. C’est le dernier jour du carême
bouddhiste.
Je voudrais vous raconter l'origine de ces
bateaux en lumière. J’aimerais présenter l’histoire qui est racontée par le
professeur adjoint Chob Deesuankhok, ancien professeur d’histoire et d’art
traditionnel de la Faculté des sciences humaines et sociales de l'Université de
Khon Kaen. Ajahn Chob nous a raconté l’histoire comme suit.
Un couple de corbeaux blancs ont fait leur nid
sur un figuier dans la forêt Himapan. La corbelle a pondu 5 œufs. Pendant que
son mari sortait pour chercher de la nourriture, il y a eu un violent
orage qui apportait de fortes pluies. Cela a fait tomber le figuier dans la
rivière. La corbelle et ses cinq œufs se sont dispersés dans l'eau.
Quand le corbeau est revenu à son nid à
l'aube, il a cherché sa femme et ses cinq œufs. Mais il n’a rien trouvé. Le
corbeau blanc était tellement triste. Il était désespéré. Il était mort. Cet
oiseau blanc était né en Dieu Brahman. Il était demeuré dans le paradis de
Brahman. Son nom était Phaka Brahman.
Quant aux cinq œufs, ils flottaient sur l’eau.
Le premier œuf est arrivé au lieu où vivait une poule nommée Kookkusantho. Elle
s'est occupée de l'œuf. Lorsque l’œuf s’est ouvert, le petit garçon est sorti.
Il s'appelait Thao Kookkusantho. Il a le même nom que son parent animal.
Le deuxième œuf est arrivé au lieu où vivait
un naga (serpent mythique) nommé Konaghamano. Il s'est occupée de l'œuf.
Lorsque l’œuf s’est ouvert, le petit garçon est sorti. Il s'appelait Thao Konaghamano
comme son parent animal.
Le troisième œuf est arrivé à l’endroit où
vivait une tortue nommée Kassapo. Elle s'est occupée de l'œuf. Lorsque l’œuf
s’est ouvert, le petit garçon est sorti. Il s'appelait Thao Kassapo comme son
parent animal.
Le quatrième œuf est arrivé à l’endroit où
vivait une vache nommée Kotamo. Elle s'est occupée de l'œuf. Lorsque l’œuf
s’est ouvert, le petit garçon est sorti. Il s'appelait Thao Kotamo comme son
parent animal.
Le cinquième œuf a flotté jusqu'au endroit où
vivait un lion nommé Sri-Arn. Il s'est occupé de l'œuf. Lorsque l’œuf s’est
ouvert, le petit garçon est sorti. Il s'appelait Thao Sri Ariyamettrai comme
son parent animal.
Les cinq bébés ont grandi. Un jour, leurs
parents animaux leur ont raconté les vies du passé de leurs enfants. Ils leur
ont expliqué pourquoi ces jeunes hommes étaient des êtres humains et non des
animaux comme eux.
Les cinq jeunes hommes étaient bouleversés par
leur vie passée. Ils ont demandé à leurs parents animaux la permission de vivre
comme des ermites. Leurs parents leur ont permis de le faire. Les cinq ermites
ont erré dans les forêts.
Un jour, les cinq ermites se sont rencontrés
par hasard. Ils ont tous parlé de leurs vies passées. Ils étaient étonnés
d’avoir les mêmes origines. Ils étaient convaincus qu’ils étaient frères. Ils
ont décidé alors de partir à la recherche de leurs vrais parents.
Les cinq ermites ont demandé à Dieu Indra de les
aider. Ils ont fait un vœu, “S'ils pouvaient être éveillés en tant que Seigneur
Bouddha, ils connaîtraient la vérité sur leur famille".
Dieu Indra est allé demander à Phaka Brahman
d'aller dire la vérité aux cinq ermites. Phaka Brahman s’est transformé alors
en corbeau blanc et est venu voir les cinq ermites. Le corbeau blanc leur a dit
qu'il était leur véritable parent.
Avant que le corbeau blanc ne retourne vers
son paradis, les cinq ermites lui ont demandé de faire une empreinte sur la
claque de pierre. Ce serait pour eux un symbole de commémoration. Ils adoraient
l'empreinte de pas, symbole de commémoration de leurs parents.
Le corbeau blanc n’a pas fait ce qu’ils
voulaient. Il leur a donné une suggestion : « Si vous voulez vénérer
l'empreinte de vos parents, je vous suggère que, la nuit de pleine lune du
onzième ou du douzième mois lunaire, vous nouiez le fil brut en spirale,
l'enduisiez d'huile et fabriquiez sous forme de croix. Cela représente mon
pied. Ensuite, vous mettez le fil lumineux sur un récipient qui peut être
flotté sur l'eau. Vous laissez le récipient couler au fil de l’eau. Cela signifie
que vous vénérez vos parents. Chaque année, vous faites cela la nuit de pleine
lune du onzième ou du douzième mois lunaire. C’est le grand mérite que vous
pouvez faire pour vos parents.
Plus tard, les cinq ermites ont passé la
plupart de leur temps à prier et à enseigner aux gens à faire de bonnes
actions. Chaque année, ils effectuaient la cérémonie du récipient lumineux
flottant. Plus tard, les cinq ermites ont atteint leur illumination et sont
devenus les cinq Bouddhas.
Le temps passait de génération en génération.
Actuellement, les gens utilisent des bateaux à la place des conteneurs
flottants tels qu'une feuille de bananier, une bûche de bananier ou une bûche
de bambou sec. Ainsi, dans la nuit du 29 octobre, vous pourrez admirer et
apprécier le défilé de bateaux lumineux flottant sur le Mékong au bord de
Nakhon Phanom.
*********
