มินามีเรื่องเล่า ศรีเทพ เทพนคราเลื่องชื่อสู่โลกา

 

มินามีเรื่องเล่า ศรีเทพ เทพนคราเลื่องชื่อสู่โลกา

สวัสดีครับ ขออนุญาตชื่นชมคณะทำงานทุกท่านที่ทำให้อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพได้ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลก ลำดับที่ ๗ แห่งประเทศไทย และลำดับที่ ๑๖๖๒ ของโลก ในวันที่ ๑๙ กันยายน พ.ศ. ๒๕๖๖ นะครับ นับว่าเป็นความภูมิใจของประเทศไทยเป็นอย่างมาก

ศรีเทพมีความเป็นมาอย่างไร สำคัญเพียงใด ขอนำเสนอเรื่องราวคร่าวๆ ก่อนนะครับ

อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ ตั้งอยู่ที่จังหวัดเพชรบูรณ์ มีขนาดใหญ่ประมาณ ๒,๘๘๙ ไร่ เป็นแหล่งโบราณคดีก่อนประวัติศาสตร์ อยู่ห่างจากแม่น้ำป่าสักประมาณ ๔ กิโลเมตร และใกล้กับอุทยานยังมีลำน้ำพื้นเมืองต่าง ๆ นะครับ

อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ ประกอบด้วยเมืองโบราณศรีเทพ เขาคลังนอกและเขาสมอรัตน์ กล่าวได้ว่าศรีเทพเป็นเมืองโบราณที่รวมอารยธรรม ๒ อารยธรรมด้วยกันนะครับ คืออารยธรรมทวาราวดี และอารยธรรมเขมร อายุของอุทยานศรีเทพมีราวๆ ๑,๗๐๐ ปีมาแล้ว

ผังเมืองโบราณศรีเทพ เมืองนอกเมืองใน
เมืองโบราณศรีเทพ เป็นเมืองโบราณที่มีคูน้ำคันดิน ระหว่างร่องคูน้ำมีประตูเมือง มีเขตเมืองสองเขต คือ เมืองนอกและเมืองใน เขตเมืองนอกจะมีแผนผังจะเป็นสี่เหลี่ยมมุมมน ในพื้นที่เมืองในมีการขุดพบโบราณสถานสำคัญขนาดใหญ่ในใจกลางเมือง รวมทั้งการขุดพบโบราณวัตถุที่แสดงหลักฐานการอยู่อาศัยของคนที่อยู่ในเขตเมืองในค่อนข้างหนาแน่น อยู่ติดชิดกัน ในขณะที่เมืองนอกนั้นมีการอยู่อาศัยเบาบางกว่าในเขตเมืองใน มีการพบเศษภาชนะดินเผาไม่มาก

แหล่งโบราณสถานที่เมืองศรีเทพมีมากมาย ตัวอย่างเช่นที่ปรางค์สองพี่น้อง มีปรางค์ศรีเทพและสระปรางค์ เขาคลังใน โบราณสถานเหล่านี้มีการค้นพบวัตถุโบราณจำนวนมาก ส่วนทางด้านเมืองนอกนั้น มีประตูทางด้านทิศตะวันออกให้เข้าออกเพียงประตูเดียว มีแหล่งโบราณสถานขนาดเล็กค่อนข้างมาก ในเขตเมืองในมีสระน้ำอยู่กระจัดกระจายอยู่มาก แสดงว่ามีการขุดสระเพื่อกักเก็บน้ำเอาไว้ใช้ในฤดูต่างๆ ยังไม่มีการค้นพบเส้นทางการชักน้ำจากแม่น้ำป่าสักเชื่อมเข้ามาใช้ยังตัวคูเมืองของเมืองศรีเทพ คาดว่าการใช้น้ำในเมืองนั้นอาจจะใช้น้ำฝนเป็นหลัก นะครับ

เรารู้กันดีว่ากษัตริย์เขมรผู้ยิ่งใหญ่ที่ทำให้อารยธรรมเขมรเจริญรุ่งเรือง คือ พระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ หลังจากที่พระองค์สวรรคตแล้ว บรรดาเมืองต่างๆ ที่เคยเป็นเมืองขึ้นของเขมร ไม่ว่าจะเป็นสุโขทัย หรือหลวงพระบาง ต่างประกาศตัวเป็นเอกราช ไม่ขึ้นกับเขมร ประมาณ ๑๐๐ ปีหลังจากที่พระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ สวรรคต เมืองศรีเทพทิ้งร้างไป ได้มีการค้นพบอีกครั้งหนึ่งในสมัยรัชกาลที่ ๕ เมื่อสมเด็จพระกรมพระยาดำรงราชานุภาพเสด็จมาตรวจราชการและเสด็จมาทอดพระเนตรเมืองโบราณแห่งนี้ ทรงมีรับสั่งว่าจากจารึกที่พบนั้น เมืองนี้ควรจะมีชื่อว่าเมืองศรีเทพ

ศรีเทพ ศูนย์กลางทางการค้าแห่งทวาราวดี
อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพนั้นมีความเจริญรุ่งเรืองมาประมาณ ๗๐๐ ปี ก่อนถูกทิ้งร้างไป ทำไมถึงถูกทิ้งร้างว่ากันว่า ก่อนถึงสมัยอารยธรรมเขมรนั้น ในเขตประเทศไทยของเรามีอารยธรรมทวาราวดีที่แพร่หลายในหลายพื้นที่ เมืองศรีเทพน่าจะเป็นศูนย์กลางที่ควบคุมการค้าเชิงพาณิชย์ตามเส้นทางต่างๆ มีการค้าขายติดต่อกันระหว่างเมืองทวาราวดีในภาคต่างๆ เช่นในภาคอีสาน มีเมืองฟ้าแดดสูงยาง เป็นต้น กล่าวได้ว่า เมืองศรีเทพเป็นเมืองศูนย์การทางการค้าซึ่งควบคุมสินค้าไปสู่เมืองทวารวดีในภาคกลางก่อนออกสู่ทะเล ลองมองดูกันง่ายๆ นะครับ เส้นทางการค้าทางน้ำที่สร้างความสัมพันธ์จากเมืองศรีเทพกับดินแดนต่างๆ เป็นอย่างไร เริ่มจากแม่น้ำป่าสัก ซึ่งอยู่ห่างจากเมืองศรีเทพประมาณ ๔ กิโลเมตร ไปยังแม่น้ำลพบุรี แม่น้ำเจ้าพระยา และเดินทางต่อไปกัมพูชาได้ ส่วนเส้นทางด้านเหนือสามารถเดินทางไปยังอาณาจักรล้านนาขึ้นไปจนถึงจีนตอนใต้ ทางตะวันออกเฉียงเหนือไปถึงลาวได้ ศรีเทพจึงเป็นศูนย์กลางทางการค้าแห่งทวาราวดีเมื่อสมัย ๑,๗๐๐ ปีมาแล้ว

ความเจริญรุ่งเรืองของเมืองศรีเทพได้เสื่อมลงไปเนื่องจากศูนย์กลางทางการค้าและเส้นทางทางการค้าได้เปลี่ยนไปนะครับ เรียกได้ว่าเมืองละโว้กลายเป็นศูนย์กลางทางการค้า ขณะเดียวกันเส้นทางการค้าขยายไปหลายเมือง เช่น บุรีรัมย์และพิมาย เมืองเหล่านี้มีเส้นทางทางน้ำใกล้เมืองมากกว่าเมืองศรีเทพนะครับ ส่วนมากมีแม่น้ำไหลผ่ากลางเมือง ทำให้มีการเปลี่ยนแปลงเส้นทางการค้าไปอยู่ที่เมืองเหล่านี้ เมืองศรีเทพห่างจากแม่น้ำป่าสักถึง ๔ กิโลเมตร ย่อมไม่สะดวกในการใช้เป็นเส้นทางการค้า ดังนั้นความเจริญด้านการค้าขายจึงเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้มือศรีเทพเสื่อมลงไป

ในด้านศาสนานั้น เมืองศรีเทพรับคติความเชื่อหลากหลาย จากความเชื่อเรื่องผีสางเทวดาสู่ศาสนาฮินดู ลัทธิไศวนิกาย (นับถือพระศิวะเป็นใหญ่) ลัทธิไวษณพนิกาย (นับถือพระวิษณุเป็นใหญ่) ต่อมาได้มีการนับถือศาสนาพุทธแบบหินยานและแบบมหายาน

ด้านศิลปะวัฒนธรรมนั้น อิทธิพลของศิลปะทวารวดีทำให้โบราณสถานเมืองศรีเทพนั้นมีความโดดเด่น กล่าวกันว่าศิลปะวัฒนธรรมของเมืองศรีเทพมีอายุเก่าแก่ในรุ่นราวคราวเดียวกับศิลปะวัฒนธรรมที่เมืองนครวัด ศิลปวัตถุที่ขุดค้นได้ที่เมืองศรีเทพมีมากมาย มีชิ้นส่วนของสถูปในสมัยทวาราวดี เทวรูปและอื่นๆ มากมาย ซึ่งจะนำมาเล่าสู่กันฟังในตอนต่อๆ ไปครับ
พูดถึงสมัยศิลปะขอม ขออนุญาตอธิบายการแบ่งยุคสมัยศิลปะขอม นะครับ

หลักฐานที่นักโบราณคดีนิยมนำมาแบ่งยุคสมัยศิลปะขอมได้แก่ทับหลังและเสากรอบประตู เนื่องจากวัตถุทั้งสองชนิดสลักจากศิลาทรายตั้งแต่แรกเริ่มของศิลปะขอม

ในการตั้งชื่อศิลปะขอมแบบต่างๆ นักวิชาการมักจะกำหนดตามชื่อสถานที่ของศาสนสถานเป็นหลัก
การแบ่งยุคสมัยศิลปะขอม แบ่งออกเป็น ๒ สมัยคือ
๑. สมัยก่อนสร้างเมืองพระนคร (อาณาจักรเจนละ) แบ่งเป็นศิลปะ ๔ สมัย
๒. สมัยหัวต่อ มีศิลปะ ๑ สมัย
๓. สมัยเมืองพระนคร (Ankor Vat) มีศิลปะ ๙ สมัย

มาดูรายละเอียดกันครับ
๑. สมัยก่อนสร้างเมืองพระนคร ได้แก่
๑.๑ ศิลปะแบบพนมดา (Phnom DA, ราว พ.ศ. ๑๑๐๐-๑๑๕๐ พระเจ้าภววรมันที่ ๑)
๑.๒ ศิลปะแบบสมโบร์ไพรกุก (Sambor Prei Kuk, ราว พ.ศ. ๑๑๕๐-๑๒๐๐ พระเจ้ามเหนทรวร
มัน)
๑.๓ ศิลปะแบบไพรกเมง (Prei Kmeng, ราว พ.ศ. ๑๑๘๐-๑๒๕๐ พระเจ้าชัยวรมันที่ ๑)
๑.๔ ศิลปะแบบกำพงพระ (Kampong Pheah, ราว พ.ศ. ๑๒๕๐-๑๓๕๐ พระเจ้าชัยวรมันที่ ๒
รวบรวม แค้วนเจนละ เริ่มสร้างปราสาทเขาพระวิหาร)
๒. สมัยหัวต่อ ได้แก่ ศิลปะแบบกุเลน (Kulen, ราว พ.ศ. ๑๓๗๐-๑๔๒๐, พระเจ้าชัยวรมันที่ ๓)
๓. สมัยเมืองพระนคร ได้แก่
๓.๑ ศิลปะแบบพะโค (Preah Ko, ราว พ.ศ. ๑๔๒๐-๑๔๔๐, พระเจ้าอินทรวรมันที่ ๑)
๓.๒ ศิลปะแบบบาเค็ง (Bakheng, ราว พ.ศ. ๑๓๓๐-๑๔๗๐, พระเจ้ายโศวรมันที่ ๑)
๓.๓ ศิลปะแบบเกาะแกร์ (Kor Ker, ราว พ.ศ. ๑๔๖๕-๑๔๙๐)
๓.๔ ศิลปะแบบแปรรูป (Pre Rup, ราว พ.ศ. ๑๕๙๐-๑๕๑๐, พระเจ้าราเชนทรวรมัน)
๓.๕ ศิลปะแบบบันทายศรี (Banteay Srei, ราว พ.ศ. ๒๕๖๐-๑๕๕๐, พระเจ้าชัยวรมันที่ ๕)
๓.๖ ศิลปะแบบคลัง (Khleang, ราว พ.ศ. ๑๕๕๐-๑๕๖๐, พระเจ้าสุริยวรมันที่ ๑)
๓.๗ ศิลปะแบบบาปวน (Baphuon, ราว พ.ศ. ๑๕๖๐-๑๖๓๐, พระเจ้าอุทัยทิตยวรมันที่ ๒ และพระเจ้าหรรษาวรมันที่ ๓)
๓.๘ ศิลปะแบบนครวัด (Angkor Vat, ราว พ.ศ. ๑๖๕๐-๑๗๒๐, พระเจ้าสุริยวรมันที่ ๒)
๓.๙ ศิลปะแบบบายน (Bayon, ราว พ.ศ. ๑๗๒๐-๑๗๘๐, พระเจ้าชัยวรมันที่ ๗)

มีมากนะครับ ลองทบทวนดูครับ