https://www.m-culture.go.th/phuket/ewt_news.php?nid=1518&filename=index
มินามีเรื่องเล่า สัตว์หิมพานต์ ๓๖
ตัว
สวัสดีครับ
วันนี้คุณอยากเลี้ยงสัตว์กันไหม ผมมีสัตว์จำนวน ๓๖ ตัวมานำเสนอ
ถ้าคุณเลี้ยงตัวใดตัวหนึ่งใน ๓๖ ตัวนี้ รับรองได้เลยว่า คุณจะมีชื่อเสียงโด่งดัง
คนทั่วประเทศ หรืออาจจะทั่วโลกจะมาเยี่ยมชมสัตว์เลี้ยงของคุณอย่างแน่นอน
สัตว์ทั้ง
๓๖ ตัวที่ผมแนะนำให้คุณเลี้ยงเรียกรวมว่า สัตว์หิมพานต์
สงสัยใช่ไหม
สัตว์หิมพานต์คืออะไร
ภาพสัตว์หิมพานต์
สัตว์หิมพานต์คือสัตว์ในจินตนาการ
อยู่ในป่าหิมพานต์ มนุษย์ไม่สามารถมองเห็นได้ สัตว์หิมพานต์มีรูปลักษณ์แตกต่างกันตามลักษณะของสัตว์แต่ละตัว
และมักเป็นสัตว์ที่ผสมกันระหว่างสัตว์สองหรือสามชนิด ทำให้มีรูปร่างแปลกๆ เช่น
ไกรสรนาคา เป็นสัตว์ผสมกันระหว่างราชสีห์กับนาค เหมราชทักทอ สกุณไกรสร กาฬสิงห์
เป็นต้น
ช่างเขียนจินตนาการสัตว์หิมพานต์จากตำนาน
ส่วนมากเป็นตำนานที่ได้รับอิทธิพลจากศาสนาพราหมณ์ ช่างไทยนำรูปสัตว์หิมพานต์มาตกแต่งอาคารสถาปัตยกรรมไทยเช่น
ครุฑแบกฐานโบสถ์ วิหาร เจดีย์ บุษบก หรือผูกเป็นภาพตามเรื่องราวในวรรณคดี เช่น
รามเกียรติ์ ชาดก เพื่อเขียนเป็นภาพจิตรกรรมฝาผนัง ลายรดน้ำ เป็นต้น
ตัวอย่างของสัตว์หิมพานต์
มีดังต่อไปนี้ครับ
๑.
กระบิลปักษา
สัตว์หิมพานต์ที่มีรูปเหมือนกระบี่หรือพญาวานร
มีปีกเหมือนนกที่หัวไหล่สองข้าง มีครีบที่ท้องแขน หาง
เป็นหางไก่ กายสีดำ มักใช้ผูกหุ่นเป็นที่ตั้งเครื่องสังเค็ดในงานพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลพระบรมศพ
๒.
กรินทปักษา
สัตว์หิมพานต์ที่มีรูปร่างอย่างช้าง
แต่มีปีกคู่ตรงสะบักทั้งสองข้าง มีหางอย่างนก กายสีแดงชาด ใช้ผูกหุ่น
เป็นเครื่องตั้งสังเค็ดในงานพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลพระบรมศพ
๓.
กินนรกินรี
สัตว์หิมพานต์ครึ่งมนุษย์ครึ่งนก
มีหัวเป็นมนุษย์ มีปีก มีหางอย่างนก ปรากฏในงานจิตรกรรมและ
ประติมากรรมไทย ใช้ตกแต่งสถาปัตยกรรมไทย เช่น
กินนรและกินรีหน้าปราสาทพระเทพบิดรในพระบรมมหาราชวัง กรุงเทพฯ กินนรประดับฐานปรางค์
เป็นต้น
๔.
กินนรเนื้อ
สัตว์หิมพานต์ครึ่งมนุษย์สตรีเพศ
มีร่างกายครึ่งร่างคล้ายกวาง แต่มีสองขา
๕. กินนรยักษ์
มนุษย์พวกหนึ่งทำเป็นรูปครึ่งคนครึ่งนก
มีหัวเป็นยักษ์ ติดปีกปีกหาง ปรากฏในงานจิตรกรรมและ
ประติมากรรมไทย เช่น กินนรยักษ์ที่ฐานไพทีปราสาทพระเทพบิดร
พระบรมมหาราชวัง กรุงเทพฯ
๖.
กิเลน
สัตว์หิมพานต์ที่ช่างเขียนไทยเขียนขึ้นตามจินตนาการจากสัตว์ในเทพนิยายจีน
กิเลนมีหัวเป็นมังกร ลำตัว
คล้ายม้า เท้าเป็นกีบ ตัวมีเกล็ด ตัวเป็นสีน้ำเงิน
เกล็ดเป็นสีม่วงแก่ กิเลนอีกพวกหนึ่งมีหัวเหมือนเหรา ตัวเป็นสิงห์ มีเกล็ดและมีปีก
จึงเรียกว่า กิเลนปีก
๗.
กิเลนปีก
กิเลนปีกเป็นสัตว์หิมพานต์ มีหัวเหมือนเหรา ตัวเป็นสิงห์ มีเกล็ด มีปีก พื้นตัวเป็นสีน้ำเงิน
๘. กิหมี
สัตว์หิมพานต์ที่มีใบหน้าและลำตัวมีขนเป็พวงคล้ายสุนัขปักกิ่ง
หางเป็นพวง เท้าเป็นอุ้งซ่อนเล็บ
๙. กุญชรราชปักษา
สัตว์หิมพานต์ที่มีหัวเป็นช้าง ตัวเป็นมังกร สี่เท้า มีปีกอย่างนก
บางทีเรียกว่า พญามังกร กุญชรราชปักษา
๑๐. เกษรสิงหะ
สัตว์หิมพานต์ ตัวเป็นสิงห์ หัวมีหงอน
เท้าเป็นกีบ สีตัวเหมือนสีนกเขา
๑๑. ไกรสรคาวี
สัตว์หิมพานต์ที่ เป็นสัตว์
สี่เท้าหลายชนิดผสมกัน คือ หัวและคอเป็นอย่างม้า มีเขาเหมือนโค มีใบหูเหมือน
เสือ มีลำตัวเป็นราชสีห์ มีหางเป็นพวงอย่างม้า ตัวสีดำ ปลายเท้าสีขาว
ใช้ผูกหุ่นเป็นที่ตั้งเครื่องสังเค็ดในงานพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลพระบรมศพ
๑๒. ไกรสรนาคา
สัตว์หิมพานต์ที่เป็นสัตว์สี่เท้า
มีหัวเป็นนาค มีหางอย่างพญานาค เล็บเท้าอย่างเล็บสิงห์ ลำตัวมีเกล็ด ผิว
กายสีน้ำทะเลอ่อน ใช้ผูกหุ่นเป็นที่ตั้งเครื่องสังเค็ด ในงานพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลพระบรมศพ
๑๓. ไกรสรปักษา
สัตว์หิมพานต์ที่เป็นสัตว์สี่เท้า
เท้ามีอุ้งอย่างสิงห์ หัวเป็นนกอินทรีย์ มีหงอนตั้งไปข้างหน้า ปีกขยับกางขึ้น
ทั้งสองข้าง ลำตัวมีเกล็ด ปลายหางมีขนเป็นแผง กายสีตองอ่อน ใช้ผูกหุ่นเป็นที่ตั้งเครื่องสังเค็ดในงานพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลพระบรมศพ
๑๔. ไกรสรราชสีห์
สัตว์หิมพานต์มีรูปร่างอย่างราชสีห์
ผิวกายสีขาว อย่างดั่งสีหอยสังข์ เส้นขนานเป็นวงทักขิณาวัฏ เขียนด้วย
สีชาด เป็นสัตว์หิมพานต์ประเภทหนึ่งในกลุ่มราชสีห์
ซึ่งมี สี่ชนิด คือ บัณฑุราชสีห์ กาฬราชสีห์ ติณราชสีห์ และไกรสรราชสีห์
๑๕. ไกรสรวิหก
สัตว์หิมพานต์มีหัวเป็นสิงห์ ตัวเป็นนก มีปีกและหางอย่างนก
๑๖. คชปักษา
สัตว์หิมพานต์มีตัวเป็นครุฑ
หัวมีงวงมีงาอย่างช้าง บนหัวมีช่อกระหนก คอประดับด้วยกรองศอ รัดอก
เกราะอ่อน ทับทรวง อย่างเครื่องทรง มีขนปีกและหางคล้ายนก
มีช่อกระหนกต่อเป็นส่วนหาง
๑๗. คชสิงห์
สัตว์หิมพานต์มีหัวเป็นสิงห์แต่มีงวงมีงาอย่างช้าง
ตัวเป็นสิงห์ ปรากฏในลายรดน้ำตู้พระธรรม และ
จิตรกรรมฝาผนังในโบสถ์หรือวิหาร
๑๘. คชสิงหสกุณี
สัตว์หิมพานต์มีหัวเป็นช้าง ตัวเป็นนก มีปีก มีหางเป็นพวง
๑๙. คชสีห์
สัตว์หิมพานต์มีรูปร่างเหมือนราชสีห์
หัวเป็นช้าง ช่างไทยนำมาทำเป็นลายกระหนกประกอบ มีหงอน กาย
สีม่วงอ่อน
สร้างเป็นรูปประติมากรรมหรือผูกเป็นหุ่นเป็นที่ตั้งเครื่องสังเค็ดในงานพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลพระบรมศพ
๒๐. ครุฑ
มนุษย์จำพวกหนึ่ง
ในศาสนาพราหมณ์ถือว่าครุฑเป็นพญานก รูปร่างครึ่งนกครึ่งคน คือมีหัว ปีก เล็บและ
ปากเหมือนนกอินทรีย์
ตัวและแขนเหมือนคน หน้าขาว ปีกแดง ลำตัวเป็นสีทอง อาศัยอยู่บนต้นงิ้ว
ครุฑกึ่งเทพคือ พญาครุฑ อาศัยอยู่บนวิมานฉิมพลี
ซึ่งเป็นสถานที่ลี้ลับยากที่จะไปถึง
๒๑. ช้างฉัททันต์
สัตว์หิมพานต์อาศัยอยู่บริเวณฉัททันตสระ
เป็นพญาช้างกายสีขาวบริสุทธิ์ ดุจสีเงินยวง เท้าทั้งสี่และปากสี
แดงอย่างน้ำครั่ง
มีช้างตระกูลต่างๆ 10 ตระกูลเป็นบริวาร
๒๒. ติณสีหะ
สัตว์หิมพานต์เป็นราชสีห์ที่กินหญ้าเป็นอาหาร
บางตำราว่ามีลักษณะคล้ายโค สีกายหม่นเหมือนสีนกพิราบ
บางตำราว่าสีกายแดงอย่างขานกพิราบ
หรือสีแดงคล้ายหญ้าแห้ง เท้าเป็นกีบอย่างโค รูปติณสีหะใช้ผูกหุ่นกำหนดให้เป็นสีเขียว
๒๓. ทักกะทอ
สัตว์หิมพานต์ รูปร่างอย่างราชสีห์ อาจสร้างให้คล้ายคชสสีห์เพื่อคู่กัน
มีกายสีม่วงอ่อนคล้ายกัน แต่หัวทัก
กะทอคล้ายไกรสรสีหะ เกสรสีหะ กิเลนไทย
หรือโลโต ซึ่งเป็นสิงห์พวกหนึ่งที่มีงวงและงาเล็กๆ
๒๔. เทพอัสดร
สัตว์หิมพานต์
ตัวเป็นม้า หัวเป็นสิงโต คอและหลังสีเขียว หางและกีบสีแดงชาด
ใช้ผูกหุ่นที่ตั้งเครื่องสังเค็ด
ในงานพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลพระบรมศพ
๒๕. ทัณฑิมา
สัตว์หิมพานต์ ตัวเป็นครุฑ หัวเป็นนก มีหงอน
จะงอยปากใหญ่และงุ้มงอ มีเขี้ยวหนึ่งคู่ หูเหมือนหูวัว ตา
แบบจระเข้ มี ห้านิ้ว เล็บเหมือนนก มีแผงขนใต้ท้องแขนและน่อง
กลางหลังมีปีก หางเหมือนหางไก่ ถือไม้เท้าทองหรือกระบองอยู่เสมอ
๒๖. เทพนรสิงห์
สัตว์หิมพานต์ ท่อนบนเป็นเทพ ท่อนล่างเป็นราชสีห์
เท้าเป็นกีบ ปรากฏในงานจิตรกรรมและ
ประติมากรรม
๒๗. เทพปักษี
สัตว์หิมพานต์รูปร่างเป็นเทพ แต่มีปีก
หางอย่างนก ตัวเป็นสีขาว เครื่องแต่งกายสีเหลือง ปีกและหางสีชาด
๒๘. นกการวิก
สัตว์หิมพานต์มีหัวเป็นนก มีปีกและหางอย่างนก
ตัวสีหงเสนอ่อน มักปรากฏในลายรดน้ำตู้พระธรรม บาน
ประตูโบสถ์ วิหาร
๒๙. นกเทศ
สัตว์หิมพานต์ที่มีรูปร่างคล้ายนกอินทรีย์
สีหงชาด ปรากฏในงานจิตรกรรมและประติมากรรม เช่น
จิตรกรรมฝาผนังพระอุโบสถวัดสุทัศน์เทพวราราม กรุงเทพฯ
หุ่นที่เป็นเครื่องสังเค็ดในพระราชพิธี
บำเพ็ญพระราชกุศลพระบรมศพ เป็นต้น
๓๐. นกหัสดิน
สัตว์หิมพานต์มีรูปร่างคล้ายนกหรือหงส์
มีหัวเป็นนาค มีงวง มีปีกและหางอย่างนก พื้นสีขาว ปีกสีหงดิน
อ่อน ปรากฏในงานจิตรกรรมและประติมากรรม
๓๑. นกหัสดีลิงค์
สัตว์หิมพานต์ ตัวเป็นนก
หัวเป็นช้างหรือหัวเป็นนก มีจะงอยปากเป็นงวงช้าง ตัวเป็นนก มีปีก ขา และหาง
อย่างนก นกหัสดีลิงค์อยู่ในป่าหิมพานต์
เป็นนกสำคัญที่ปรากฏในงานศิลปกรรมไทยทั้งจิตรกรรมและประติมากรรม
๓๒. นกอินทรี
สัตว์หิมพานต์ มีรูปร่างเหมือนนก
หางเป็นลายกระหนก พื้นสีเขียวอ่อน ปีกสีหงดิน
๓๓. นาคปักษิณ
สัตว์หิมพานต์มีหัวเป็นนาค ตัวเป็นนก
สีหงชาดหางเป็นกระหนก ปรากฏในงานจิตรกรรมประติมากรรม
และศิลปะประยุกต์ของไทย เช่นทำเป็นหุ่นในงานพระบรมศพ
๓๔. นาคปักษี
สัตว์หิมพานต์มีท่อนบนเป็นมนุษย์ผู้ชาย
กายสีขาว สวมมงกุฎยอดนาค ขาเป็นนก หางเป็นนาค ปรากฏที่
ลายรดน้ำบานประตูพระอุโบสถวัดนางนอง กรุงเทพฯ
๓๕. นาคพด
สัตว์หิมพานต์ตัวเป็นนาคแต่มีขาอย่างสิงห์
หางเหมือนปลา พบในลายรดน้ำตู้พระธรรม จิตรกรรมเรื่อง
รามเกียรติ์ ผนังระเบียงวัดพระศรีรัตนศาสดาราม
ประติมากรรมบันไดพระอุโบสถวัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพฯ ซุ้มเรือนแก้วพระพุทธชินราช วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ
จังหวัดพิษณุโลก เป็นต้น บางครั้งเรียกว่า เหรา หรือ เหราพต
๓๖. มกร
มกรเป็นสัตว์ที่ช่างอินเดียสร้างขึ้นจากจินตนาการมีลักษณะต่างๆ
กัน เช่น มีหัวคล้ายจระเข้ มีจะงอยปาก
ออกไปทางด้านหลังคล้ายงวง มีฟัน มีขาคล้ายสิงโตหรือสุนัข
มีสี่ขา มีหางอย่างหางปลา ปรากฏในศิลปะขอมแบบกุเรน ราว พ.ศ. 1370
ถึง 1520 ในประเทศไทยพบมกรในศิลปะศรีวิชัย
ใช้ตกแต่งอาคาร เช่นทำหน้ามกรไว้ที่ชายคา ทำปากเป็นท่อน้ำ
ปูนปั้นประดับซุ้มเจดีย์ทรงดอกบัวตูมหรือทรงข้าวบิณฑ์ที่วัดมหาธาตุ เมืองเก่าสุโขทัย
จังหวัดสุโขทัย พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงอธิบายว่า
มกร คือ เหรา
เป็นอย่างไรบ้างครับ
สนใจนำสัตว์ตัวไหนไปเลี้ยงบ้างไหมครับ
แหล่งข้อมูลประกอบการเล่าเรื่อง
วิบูลย์
ลี้สุวรรณ. ๒๕๕๙. พจนานุกรมศัพท์ศิลปกรรมไทย. นนทบุรี: สำนักพิมพ์เมืองโบราณ.